Antik Yunan, tarihte, mimari, siyasi ve sosyolojik açıdan pek çok gelişmenin doğduğu medeniyettir. Bugünkü demokrasinin doğuşu , festivaller, olimpiyat oyunları gibi ,tiyatro da günümüze antik yunan mirası olarak taşınmış değerlerden biridir. Tiyatro sanatının yaratıcıları ve ilk öncüleri olan antik Yunanlar aynı zamanda tiyatro sanatının sahnelendiği tiyatro yapıları ile tarihe imzasını atmıştır. Peki insanı hayrete düşüren bir teknik altyapı ve akustik sisteme sahip bu antik tiyatroların inşasındaki mühendislik harikası detaylar nelerdi? Günümüz tiyatro binaları yapımında hala örnek alınan , binlerce yıllık bu mirası birlikte hatırlayalım…
Tiyatrolar insanların kalabalık bir şekilde bir araya geldikleri kamu mekanlarıydı .Burada sergilenen oyunlar genelde şarap ve eğlence Tanrısı Dionysos’a adanırdı. Ancak bununla beraber toplum ve yönetim eleştirilerinin olduğu oyunlar da sergilenirdi.
İlk zamanlar ufak yüksek platformlarda sergilenen bu oyunlar talebin artış sebebi ve demokrasinin de varlığı sayesinde ciddi bir ilerleme kaydedebilmiş ve gösteriler kitlesel ölçeklere ulaşabilmiştir. Artan bu talep artık daha büyük ve özel tiyatro sahneleri inşa etmeyi gerekli kılmıştır. Sahne büyüyecek, izleyici kapasitesi artacak ve beraberinde gösterinin kalitesi her bir izleyici için aynı seviyede tutulacaktı. Peki ama binlerce kişiye bu gösteri aynı duyguyla aynı kalitede nasıl yaşatılacaktı ?İşte bu kaygılar antik dönem Yunan mimarları ve mühendislerini, günümüz tiyatro binalarının bile akustiğinin ,nizamının zeminini oluşturan harika yapıların inşasının ilk adımlarını atmaya yöneltti.
Bu binalara o dönemde de yine ‘tiyatro’ deniliyordu. Atina merkez olmakla beraber genel olarak her Antik Yunan şehrinde bir tiyatro yer almaktaydı. Hatta Helenistik dönemde her Yunan şehrinde tiyatro binası şehrin ilk inşa edilen yapısı olacaktı.
Tiyatroların inşası için eğimli araziler tercih ediliyordu. Çünkü arazinin eğimli olması bina yapım maliyetini ciddi oranda azalttığı gibi inşaatın da daha hızlı ilerlemesini sağlıyordu. Aynı zamanda inşaat teknikleri bakımından dikey yapılar yapabilecek bilgi ve deneyim henüz yoktu. Fakat eğimli arazi her zaman şehirlere yakın yerlerde olamayacağından , tiyatrolar bazen kent merkezinden biraz uzak kalabiliyordu. Yine de ulaşımı ok zor olmayacak mesafeler tercih ediliyordu. Dairesel bir plan şemasına sahip olan tiyatro yapılarındaki en önemli unsur sesin akustik düzeniydi. Sahneden konuşan bir oyuncunun sesinin yankı yapmadan en arka sıradaki ,izleyiciye kadar ulaşması amaçlanıyordu. Sesleri yutan ve yansıtan mekanlar (hacimler) ile bu akustik düzen sağlanıyordu.
Seyirciler ile sahne arasında kalan alanın ismi ’orkestra’ ydı ve bu alanda oyun boyunca hareket halinde olan oyuncular yer alırdı. Sahne arkasında Portiko denilen ve kapalı olan içerisinde oyuncu odaları yer alan ve genelde sütunlarla çevrili olan bir bölüm yer alıyordu. Bu bölüm aynı zamanda tiyatro binasının heykel ve kabartmaların da yer aldığı bölümdü. Sütun ve kabartmalar yapının zarafetini ortaya koyuyorlardı. Aynı zamanda Seyircilerin baktığı yön olması sebebiyle en çok bu bölüme özen gösteriliyordu.
Antik Yunan tiyatrolarının aynı sistemi Antik Roma’da da geliştirilerek kullanılmıştır. Ancak Romalılar üstün mühendislik yetenek ve malzeme bilgileri ile eğimli bir arazi olmadan da tiyatro binaları inşa etmeyi başarmışlardır. Antik Yunandan aldıkları bu tiyatro planı şemasını aynı zamanda arenalarda da kullanmışlardır. Bunun en güzel örneği de kuşkusuz Roma’daki 4 katlı yapısı ve yaklaşık 50 bin kişilik kapasitesi ile COLEESIUM’ dur.
Peki Yunan medeniyetlerine ev sahipliği yapan Anadolu topraklarımızda yaşayan antik kentler ve tiyatroları yok mu ? Elbette var…İşte bunlardan birkaçı.
Aydın’ın Didim ilçesinde neolitik dönemin izlerini taşıyan Milet antik köyündeki Milet Tiyatrosu. İyonya’nın en önemli on iki şehrinden biri olan Milet (Miletus) sahip olduğu dört limanı ile bilinir.
MÖ 10. yy da Yunan halkı Akalar tarafından kurulan ve MS 2. yy da Romalıların üzerine inşa ettiği tiyatrosu ile günümüze ulaşabilmiş Aspendos Antik Kenti…
Ve 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine dahil olan 24 bin kişi kapasitesi ile EFES…
Kuruluşu MÖ 6000 yılına dayanan ve klasik Yunan döneminde İyonya’nın on iki şehrinden bir diğeri olan bu antik şehrin tiyatrosu Bugün bile büyüleyici dans müzik ve tiyatro gösterilerine ev sahipliği yapıyor. Efes Antik Tiyatrosu’nda izlediğimiz her gösteride Antik Yunan tarihini soluyoruz. Aynı tutku ile sahip çıkmak ve bizden sonraki nesillere taşıyabilmek dileğiyle…
KAYNAKÇA
Mimarlı Üzerine-Vitruvius
https://ozhanozturk.com/ (dionisos görseli)
https://listelist.com/ (efes görseli )
YUNANTOLOJİ 